Hoşgeldiniz
Hoþgeldiniz
- Ana Sayfa
- İletişim
- Ziyaretçi defteri
- Dost Siteler
- 8. Sınıf Konu Anlatımı
- 7. Sınıf Konu Anlatımı
- 6. Sınıf Konu Anlatımı
- Hakkımızda
- 8. Sınıf Türkçe
- 8. Sınıf Matematik
- 8. Sınıf Fen ve Teknoloji
- 8. Sınıf İnkılap Tarihi
- 8 Fraktal
- Koordinat
- Koordinat2
- Üslü Sayılar
- Üslü2
- Kareköklü Sayılar
- Histogram
- Standart Sapma
- Gerçek Sayılar
- Olasılık
- Pisagot Bağıntısı
- Ü. K. B.
- Özdeşlikler
- Çarpanlara Ayırma
- A. D. G. D
- Kalıtım Ünitesi
- Kuvvet ve Hareket
- Cümle Türleri
- Cüm. Ögeleri
- Fiilimsiler
- F. Çatısı
- 5. Sınıf Konu Anlatımı
- 5. Türkçe
- 5. Matematik
- 5. Fen ve Teknoloji
- 5. Sosyal Bilgiler
- Bir Kahraman Doğuyor
Cüm. Ögeleri
ÖGELERİ BULMADA UYULMASI GEREKEN KURALLAR
a) Tamlamalar bölünmez:
Örnekler:
- O,/ Türkiye'nin yetiştirdiği en ünlü yazarlardan biriydi.
Ö Yüklem (Sıfat Tamlaması)
- O, / herkesin elinden tutan sevimli ve anlayışlı bir ihtiyarcıkmış.
Ö. Yüklem (Sıfat Tamlaması)
B) Deyimler, söz öbekleri ve bileşik fiiller bölünmez:
Örnekler:
- (Ben) / Korkudan / elim ayağım buz gibi olmuştu.
G.Ö ZT Yüklem (Deyim)
- Ben,/ dünyaya/ 1946 yılında/ gelmişim.
Ö. Y. ZT. Y.
- Biz / ona / her zaman/ yardımcı olduk.
Ö. DT. ZT. Y.
c) Soru cümleleri yanıt cümlesine çevrilmeli, olumsuz çümle olumlu yapılmalı:
Örnekler:
- Bizi arayan çocuk / o değil miydi?
Ö. Y
- Bizi arayan çocuk / oydu.
Ö. Y. - Niye/ anlatmadın/ tüm bildiklerini?/ (Sen)
ZT. Y. Bli. N. GÖ.
- Tüm bildiklerini/ niye/ anlatmadın?
Bli. N. ZT. Y.
- Tüm bildiklerimi/ korktuğum için/ anlatmadım.
Bli. N. ZT. Y.
d) Hitaplar cümle dışı unsurdur:
Örnek:
- Canım çocuklarım,/ ben/ size/ güveniyorum.
HİTAP Ö. DT. Y.
e) Devrik cümleler kurallaı duruma getirilince ögeleri daha kolay bulunur:
Örnekler:
- Her türlü olanak/ elinin altında/ her zaman/ onun.
Ö. Y. ZT. Y. - Her türlü olanak/ her zaman/ onun elinin altındadır.
Ö. ZT. Y. - Her gün/ gideriz/ biz/ onun yanına.
ZT. Y. Ö. DT. - Biz/ her gün/ onun yanına/ gideriz.
Ö. ZT. DT. Y.
f) Bağlaçlar ve ünlemler tek başına ise cümle dışı unsurdur:
Örnekler:
- Çünkü/ o,/ benim en yakın arkadaşımdır.
BAĞ. Ö. Y. - İmdat!/ Boğuluyorum!/ (Ben)
ÜNL. Y. GÖ.
ÖGE ÇEŞİTLERİ
1) YÜKLEM:
Cümlede; iş, oluş, hareket, durum ya da yargı bildiren çekimlenmiş sözcük ya da sözcük öbeğidir. Çekimlenmemiş hiçbir sözcük ya da sözcük öbeği yüklem olamaz.
Yüklem, cümlenin temel ögesidir Yüklemsiz cümle olmaz. Yüklem deyince öncelikle fiil -çekimli fiil- gelir akla; ama adlar, adıllar, ilgeçler ve bağlaçlar -ad soylu sözcükler- ad ve sıfat tamlamaları, deyimler de yüklem olabilir.
1- Çekimli fiiller yüklem olabilir:
Örnekler:
- Birazdan yağmaya/ baslar.
Y.
- Ben hep geleceği/ düşünüyorum.
Y.
- Bir gün biz de/ öleceğiz/ elbet.
Y.
- Sen bir de onunla/ konuş.
Y.
2- Ad ve ad soylu sözcükler yüklem olabilir:
Örnekler:
- Bu denizler çok/ sığdır.
Y.
- O,/ iyileşecek gibiydi.
Y.
- Bize dün gelen/ Ahmet'ti.
Y.
- Bunlar da/eskiden kalma(-dır).
Y.
3- Tamlamalar yüklem olabilir:
Örnekler:
- Hayır, yiten/ kardeşimin kalemiydi.
Y. (Ad Tamlaması)
- Onlar,/ anlayışlı insanlardır.
Y. (Sıfat Tamlaması)
- Döven/ şunların biriymiş.
Y. (Ad Tamlaması)
- Zamanının en ünlü yazarıydı.
Y. (Ad ve Sıfat Tamlaması)
4- Deyimler yüklem olabilir:
Örnekler:
- Milletin canına okumuştu.
Y.
- Öyle konuşunca, adamcağız/ küplere bindi.
Y.
- Etrafında dolanıyor,/ ağzının içine bakıyordu.
Y.
5- Bileşik fiiller yüklem olabilir:
Örnekler:
- Bana biraz/ yardım eder misiniz?
Y.
- Gene mi/ hasta oldu/ bu çocuk.
Y.
- Bize de uğrayacağını/ zannediyorum.
Y
- Gitmekten son anda/ vazgeçti.
Y.
2) ÖZNE
Cümlede yüklemin bildirdiği eylemi yapan ya da oluş içinde bulunan varlığa "özne" denir.
Özne ile ilgili kurallar:
- Tüm özneler yalın halde bulunur.
- Adlar, adıllar ve tüm tamlamalar özne olabilir.
- Bütün cümlelerde özne bulunmayabilir.
- Bazı cümlelerde gizli özne bulunabilir.
- İşi yapan ya da oluş içinde bulunan varlıklar birden çok olabilir.
Özneyi bulabilmek için yükleme; kim, ne (kimler, neler) sorusu sorulur. Alacağımız yanıt "özne"dir.
a) İsimler özne olabilir:
Örnekler:
- Ahmet/ almış/ kupayı.
Ö. Y. N.
- Kuş,/ son bir güç gösterisine/ girişti.
Ö. DT. Y.
- Dağlar/ engeldir/ yoluma.
Ö. Y. DT. - Akıl/ kişiye/ sermayedir.
Ö. DT Y.
b) Zamirler özne olabilir:
Örnekler:
- Ahmet'i/ sen/ dövmüşsün.
N Ö. Y. - Biz/ biliriz/ bizim işlerimizi.
Ö. Y. N. - Bu,/ dün size sözünü ettiğim kitaptır.
Ö. Y. - Biri,/ seni/ sormuştu.
Ö. N. Y. - Hangisi/ gelmişti?
Ö. Y.
c)Sıfat tamlamaları özne olabilir:
Örnekler:
- İyi insan,/ kültürlü insandır.
Ö. Y.
- İri bir balık/ takıldı/ ağımıza.
Ö. Y. DT. - Sulu gözlü insanlar,/ pek sevilmezler.
Ö. Y.
- Bilmiş çocuk,/ adamın karşısına /dikildi.
Ö. DT. Y.
d) Ad tamlamaları özne olabilir:
- Ahmet'in arkadaşı/ dün/ geldi.
Ö. ZT. Y.
- Fabrika isçileri/ daha yeni/ çıkıyordu.
Ö. ZT. Y.
e) Birden çok varlık özne olabilir:
Örnekler:
- Ali, Oğuz, Nermin/ birlikte/ gittiler.
Ö. ZT. Y.
- Arabalar, atlar, insanlar/ darmadağın oldu.
Ö. Y.
ÖZNE ÇEŞİTLERİ
1-Gerçek Özne:
Bir cümlede özne görevini üstlenen varlık eylemin (yüklemin) bildirdiği işi gerçekten yapıyorsa buna "gerçek özne" denir.
Gerçek özne, ya açıkça yazılır ya da yüklemin içinde yer alır.
Örnekler:
- Ben,/ ona / bunları/ anlatmıştım.
Ö. DT. N. Y. - Sanat,/ insanın yaşantısını /zenginleştirir.
Ö. N. Y.
- Onlarla / daha önce/ konuştuk./ (Biz)
ET. ZT. Y. Gizli Özne
Not: Gizli özne de gerçek öznedir.
2- Sözde Özne:
Bir cümlede özne görevini üstlenen varlık eylemin (yüklemin) bildirdiği işi bizzat yapmıyor ve başkasının yaptığı işten etkileniyorsa buna "sözde özne" denir. Yüklemden önce "başkalarınca" sözü (örtülü öznesi) getirilebiliyorsa, o cümlede ya sözde özne vardır ya da özne hiç yoktur.
Sözde özne ya açıkça yazılır ya da yüklemin içinde yer alır.
Örnekler:
- Saatlerce / orada/ bekletildik./ (Biz)
ZT. DT. Y. SÖ. - Ali,/ dün /orada/ görülmüş.
SÖ. ZT. DT. Y.
Bu cümlelerin yüklemlerinden önce "başkalarınca" sözü getirilebiliyor.
3- Örtülü Özne:
Sözde öznesi bulunan kimi cümlelerde, eylemi gerçekten yapan varlık (gerçek özne); tarafından, etkisiyle, yüzünden... gibi bir sözcük ya da "-ce" ekiyle belirtilmişse buna "örtülü özne" denir.
"Bir cümlede iki farklı özne (gerçek ve sözde özne) bir arada bulunamaz." kuralı gereği örtülü özne, cümlenin belirteç tümleci sayılır. Bu cümlelerin yüklemi edilgen çatılıdır.
Örnekler:
- Cam,/ çocuklar tarafından/ kırıldı.
SÖ. ÖÖ. Y. - Yollar,/ kar yüzünden/ kapandı.
SÖ. ÖÖ. Y. - Büyük isler,/ büyük uluslarca/ yapılır.
SÖ. ÖÖ. Y. - Kitaplar,/ öğretmence/ toplandı.
SÖ. ÖÖ. Y.
4- Öznesi Olmayan Cümleler:
Edilgen duruma gelmeden önceki bölümü geçişsiz olan eylemlerin yüklem olduğu cümlelerde özne hiç bulunmaz.
Örnekler:
- Oraya / sabah erken/ gidilecek.
DT. ZT. Y.
- Ölenle/ ölünmez
ET. Y.
3) NESNE (DÜZ TÜMLEÇ)
Cümlede yüklemin bildirdiği işten etkilenen varlığı gösteren sözcük ya da sözcük öbeğine "nesne" (düz tümleç) denir.
Örnekler:
- Çocuklar cam kırdı, cümlesinde işi yapan "çocuklar" öznedir. Kırılma eyleminden etkilenen ise "cam" dır. İşte buna "nesne" diyoruz.
- Öğrenciler kitaplarını aldılar, cümlesinin de "alma" eyleminden etkileneni "kitaplarını" sözcüğüdür.
Bu iki cümlenin etkilenenleri arasında bir görev, anlam, farklılığı var. 1. cümlede çocukların kırdığı cam bilinmeyen, belirsiz bir camdır. Bu camı bilinen, yani daha önce sözü edilmiş olan yapmak da olanaklıdır. Bunun için "camı" demek yeterlidir.
2. cümlenin nesnesinde ise belirlilik var. Yani çocukların alacakları kitaplar bilinmektedir. Eğer bunu bilinmez kılmak istiyorsak, o zaman; "kitaplar" dememiz gerekecekti.
a) Belirtisiz Nesne:
Bir cümlede yüklemin bildirdiği işten etkilenen varlık kesin bilinmiyorsa ya da başka bir deyişle nesne olan sözcük ya da sözcük öbeği yalın halde ise böyle nesnelere "belirtisiz nesne" denir.
Belirtisiz nesneyi bulmak için özne ile yükleme birlikte "ne" sorusu sorulur. Yalnız yükleme sorulan sorular özneyi vereceğinden bu ayrıma dikkat edilmelidir.
Çocuklar kuş yavrusu yakalamışlar, cümlesinde eylemi yapan -özne- "çocuklar", "yakalamışlar" da yüklemdir. Çocuklar "ne" yakalamışlar? sorusuna da "kuş yavrusu" yanıtı alınıyor. Oysa "hangi kuş", "ne gibi özelliklere sahip olan kuş" sorularına yanıt alamıyoruz. Bunun için belirtisiz nesnedir.
Örnekler:
- (Biz)/ O yıl/ yeni bir araba/ almıştık.
GÖ. ZT. B.siz. N. Y.
- Murat,/ cebinden/ Ütülü bir mendil/ çıkardı.
Ö. DT. B.siz. N. Y.
b) Belirtili Nesne:
Yüklemin bildirdiği işten etkilenen varlık, bilinen, daha önce sözü edilen bir varlıksa buna "belirtili nesne" denir.
Belirtili nesneyi bulmak için "kimi ve neyi" sorularından uygun olanı sorulur.
Bir sözcüğün belirtili nesne olabilmesi için adın "-i" belirtme ekini almış olması gerekir.
Örnekler:
- (Ben)/ Bütün yurdu/ dolaştım/ gecen yıl.
GÖ. B.li. N. Y. ZT.
- (Biz)/ Bütün evi/ tertemiz/ yaptık.
GÖ. B.li N. ZT. Y.
- (Siz)/ Bir ülkenin nabzını/ dergilerde/ duvarsınız.
GÖ. B.li N. DT. Y.
- Yasar Nabi/ Varlık'ı/ yayımlamaya baslar.
Ö. B.li. N. Y.
4) DOLAYLI TÜMLEÇ:
Bir cümlede yüklemin bildirdiği işin, oluşun; yöneldiği, bulunduğu ve de ayrıldığı yönü, yeri bildiren sözcük ya da sözcük öbekleridir.
Dolaylı tümleç için kurallar:
- Bir sözcüğün ya da sözcük öbeğinin dolaylı tümleç olabilmesi için mutlaka adın "-e, -de, -den" takısını alması gerekir.
- Ama her "-e, -de, -den" takısı alan sözcük ya da sözcük öbeği dolaylı tümleç değildir. Hem soruda hem de yanıtında bu eklerin bulunması gerekir.
- Dolaylı tümleci bulunduran sorular da adın; "-e, -de, -den" takısını almıştır.
- Kime, kimde kimden, neye, nede, neden, nereye, nerede, nereden, ne yana, ne yanda, ne yandan, ne tarafta, ne tarafa, ne taraftan... gibi.
Örnekler:
- Çocuk,/ az önce/ dışarı/ çıktı.
Ö. ZT. ZT. Y.
Bu cümlede yüklem "nereye" diye soruluyor. Yanıt "dışarı" diye veriliyor. Soruda "-e" eki var; ancak yanıtında yok. Bu nedenle "dışarı" yanıtı "B.T" olur.
- Çocuk,/ az önce/ dışarıya/ çıktı.
Ö. ZT. DT. Y.
Bu cümlede yükleme yöneltilen "nereye" sorusunda ve yanıtı olan "dışarıya" sözünde "-e" eki var. Bu nedenle "dışarıya" sözü "D.T" olur.
- Biz/ oraya/ çocukluğumuzda/ giderdik.
Ö. DT. ZT. Y.
Bu cümlede "çocukluğumuzda" sözü "-de" eki almış; ancak yükleme yöneltilen soruda (ne zaman) "-de" eki yok. Bu nedenle "çocukluğumuzda" sözü "B. T" olur.
- Adam,/ ateşinden/ sayıklıyor.
Ö. ZT. Y.
Bu cümlenin yüklemine "neden" sorusu yöneltilince "ateşinden" yanıtı alınır. Görünüşte hem soruda hem de yanıtında "-den" eki var. Oysa "neden" sorusundaki "-den" eki yapım ekidir. "Niçin" anlamına geliyor. Bu nedenle yanıtı olan "ateşinden" sözü "B.T'tir.
- O,/ matematikten/ anlamaz.
Ö. DT. Y.
Cümlenin yüklemine "neden" sorusu yöneltilince "matematikten" yanıtı alınıyor. Bu, D.T. tir. Çünkü "neden" sorusundaki "-den" eki hal ekidir. Bu sorunun yerine "niçin" sorusu getirilemiyor. Dolayısıyla hem soruda hem de yanıtında "-den" eki var. "Matematikten" sözcüğü "D.T." tir.
Dolaylı Tümleç Olan Sözcükler ve Tamlamalar:
Aynı öznedeki gibi, adlar, sıfatlar, zamirler ile ad ve sıfat tamlamaları da dolaylı tümleç görevinde bulunabilirler.
Örnekler:
- (O)/ Bahçeye/ çıktı. (ad)
GÖ. DT. Y. - Ali'de/ aynısı/ var. (ad)
DT. Ö. Y. - Ay'a,/ gidildi,/ Merih'e de/ gidilecek. (ad)
DT. Y. DT. Y. - (Onlar)/ Bize/ dün akşam/ geldiler. (zamir)
GÖ. DT. ZT. Y - (Ben)/ Bana söylediklerini/ onlara da/ söyledim. (zamir)
GÖ. B.li. N. DT. Y. - (O)/ Bazısına/ elbise/ almamış. (zamir)
GÖ. DT. B.siz N. Y. - (Biz)/ Evin yanına/ iyice/ yaklaştık. (isim tamlaması)
GÖ. DT. ZT. Y. - (O)/ Okulun kapısında/ duruyordu. (isim tamlaması)
GÖ. DT. Y. - (O)/ Masanın üstünde/ duruyor. (isim tamlaması)
GÖ. DT. Y. - Akıllı insana/ kurnazlık/ gerekmez. (sıfat tamlaması)
DT. Ö. Y. - Akılsız başa/ söz/ neylesin. (sıfat tamlaması)
DT. Ö. Y.
5) ZARF (BELİRTEÇ) TÜMLECİ
Yüklemi; zaman, durum, sebep -neden-, gerekçe, araç, azlık -çokluk-... gibi türlü yönlerden tamlayan sözcük ya da sözcük öbeklerine "belirteç tümleci" denir.
Belirteç tümleci ile ilgili genel kurallar:
- Belirteç tümlecini bulabilmek için yükleme; "ne zaman, nasıl, ne kadar, niçin, neden, niye, ne diye, ne, kiminle, neyle" soruları sorulur.
- Nitelik ve azlık-çokluk bildiren tüm sözcükler belirteç tümleci olabilir.
- Tüm belirteç-zarf-sözcükler belirteç tümleci olabilir.
a) Zaman Bildiren Belirteç Tümleçleri:
Yükleme; "ne zaman" sorusu sorularak bulunur.
Örnekler:
- (Sen)/ İki gün önce/ anlatmalıydın/ bu olayı.
GÖ. ZT. Y. B.li. N.
- Dövülen adam,/ biraz uzaklaştıktan sonra/ yere/ yığılıverdi.
Ö. ZT. DT. Y.
- Yarın/ bize/ pek çok arkadaş/ gelecek.
ZT. DT. Ö. Y.
- İlkbaharda/ bir başka/ güzelleşir/ buralar.
ZT. ZT. Y. Ö.
- Mayıs ayının ilk haftasında/ görüşürüz/ biz.
ZT. Y. Ö.
b) Durum ve Nitelik Bildiren Belirteç Tümleçleri:
Yükleme; "nasıl" sorusu sorularak bulunur.
Örnekler:
- (O)/ Söyleyeceklerini/ ustalıkla/ söylerdi.
GÖ. B.li. N. ZT. Y.
- (O)/ Koşarak/ çıktı/ evden.
GÖ. ZT. Y. DT.
- Gözünün içine baka baka/ yalan söyledi/ Ali.
ZT. Y. Ö.
- (Sen)/ Aman/ dikkatli/ yürü!
GÖ. ÜNL. ZT. Y.
- (O)/ İyi/ düşünür,/ akıllı/ davranır,/ çabuk/ yapar.
GÖ. ZT. Y. ZT. Y. ZT. Y.
c) Yer ve Yön Bildiren Belirteç Tümleçleri:
Yükleme "nereye (nere)" sorusu sorularak bulunur.
Örnekler:
- Aşağı/ ineceksin/ sen.
ZT. Y. Ö.
- Fazla ileri/ gitme,/ orada/ dur.
ZT. Y. DT.
d) Azlık-Çokluk Belirteçleri:
Yükleme "ne kadar" sorusu sorularak bulunur.
Örnekler:
- (Ben)/ Bugün/ çok/ sevinçliyim.
GÖ. ZT. ZT. Y.
- (Ben)/ Seni/ ondan/ çok/ seviyorum.
GÖ. N. DT. ZT. Y.
- (Sen)/ Meyveyi/ az/ almışsın/ bu kez.
GÖ. N. ZT. Y. ZT.
e) Sebep ve Araç Bildiren Belirteç Tümleçleri:
Yükleme "niçin (neden), neyle ve kiminle" sorusu sorularak bulunur.
Örnekler:
- Arabayla/ az önce/ geldi.
ZT. ZT. Y.
- Korktuğu için/ gidemedi.
ZT. Y.
- Kardeşiyle/ kavga etmiş.
ZT. Y.
6) EDAT TÜMLECİ
Cümlede yüklemin anlamını "araç, birliktelik, beraberlik" yönünden tamamlayan sözcük ya da sözcük guruplarıdır.
Yükleme sorulan "ne ile, kimin ile" sorularına karşılık verirler.
Örnekler:
-
Sabah sekizdeki trenle / Zonguldak'a / gideceğim.
ET. DT. Y.
-
Dün, / üniversiteden iki arkadaşımla / karşılaştım.
ZT. ET. Y.
-
Elindeki küçük bıçakla / domatesleri / kesiyordu.
ET. N. Y.
-
Dün / Bilge'nin kardeşiyle / tanıştık.
ZT. ET. Y.
NOT: "ile" edatını alan her sözcük, cümlede edat tümlecei olmaz. Bu edatı alıp durum bildiren sözcükler zarf tümleci olur.
Örnek:
-
Çocuk, / filmi / korkuyla / izliyordu.
Ö. N. ZT.
© Copyright 2009-2010. DelliFolios Theme . Designed by Anime Manga Adresiniz.